Hz. Abdulkadir Geylani' nin Hayatı

Bu mübarek zat, Allah Şefiatına eriştirsin, evliyalar başı, zamanının kutbu ve Gavsı olup, 'Gavs-ı Azam' olarak bilinir. Bu mübarek zatı üç beş cümle ile anlatmanın imkânı yoktur, zira O'nu anlatmakta kelimeler, cümleler acze düşer... Ancak; birkaç cümle ile de olsa ifade etmeye çalışırsak, Miladi 1077 yılında Geylan kasabasında dünyaya gelmiş ve 1165 yılında 91 yaşında iken vefat etmiştir.

Neseben, babası Hz. Hasan (r.a), annesi Hz. Hüseyin (r.a) neslinden olup, bu nedenle Neseben Hz. Peygamber (s.a.v) dayanır. 

Hz. Abdülkadir Geylani, çocukluğundan vefatına kadar sıdk ile Hz. Peygamber (say) yolunu tutmuş ve bu yolda bir an bile olsa ayrılmadan yürümüştür. 

Hayatında birkaç kez evlenmiş olup, ikisi kız on dört çocuk babasıdır. Sağhğında yapmış Olduğu sohbetleri derlenerek kitap haline getirilmiştir. Abdülkadir Geylani Hz. lerinin hayatı ve eserleri hakkında ileriki tarihlerde geniş bilgi verilecektir. Biz ilk olarak 'Mektubat-ı Geylani' isimli eserinin 'Dördüncü Mektup' kısmını insanlığın istifadesi için burada sunuyoruz. 

Hakkı Özsoy Dede

Gavs
Saadet denizindeki eşsiz inci O'dur. Şeriat, tarikat, marifet ve hakikatte mükemmel olandır. O'na birçok isimle seslenilir. Şeyh, önder, hadi, mehdi derler. İmam, halife, kutup, kutupların kutbu, zamanın sahibi derler. Cihanı gösteren kadeh, âlemi gösteren ayna, en büyük iksir diye nitelerler. 

Ölüyü dirilten, Ab - ı Hayat suyunun sahibi derler. Tüm varlık O'nun varlığının cüzleri olup, varlığın bütünlüğü bir tek şahıstadır ve tüm varlığın gönlü O tek gönüldür; âlem gönülsüz olmaz. Âlemin yegânesi olan 0 gönlün ALLAH zikri, âlemi ayakta tutandır. 

Mülkte, melekûtta ve ceberutta hiçbir şey O'nun gözüne örtülü kalmaz, eşyayı ve eşyanın hikmetini olduğu gibi bilir ve görür. Varlığın tümü hem görünüş hem de mana olarak O'nun nazarı altındadır. Âlemin olayları O'nun neş' esi üzerine devreder. 

Gavs; dünyayı yoluna sokmaktan, halkın kötü alışkanlık ve adetlerini kırıp, yerine doğruyu, güzeli iyiyi yaymaktan, beşeriyeti ALLAH' A davet edip, O'nun azametini ve birliğini bildirmekten, insanlık yollarını açmaktan, ahiretin değerini, ebediliğini bildirip, dünyanın değişken, sonlu ve değersiz olduğunu anlamaktan bir an bile geri durmaz. 

Hak için halka hizmeti kesintisizdir. O'nun kendinde kendine özel gücü ve kudreti, kendine özel muradı yoktur. 0 hep ALLAH ile ALLAH içindir. Padişahın sarayında kesintisiz kulluktadır. Yine de tamamen özgürdür; beşeri eğilimler, gereksinimler 0' nu bağlayamaz: 

Ruhtur ve varlığın ruhunun ruhudur. Varlığın kalesidir. Meleklerin secde ettiği varlıktır. İnsan denince 0 bilinir, şeref ve emanet O'ndadır. 0, Resulullah Efendimiz'dir ve Efendimiz' in Nur' unu taşıyan Varis' leridir. 

Hacı Ahmet Kayhan Dedeniz

Hayatı
Arapça'da "el-Cîlî", Farsça'da "Gîlî" veya "Gîlânî", Türkçe'de ise "Geylânî" şeklinde telafüz edilen bu yüce şahsiyetin tam adı, Muhyiddin Ebû Muhammed Abdulkâdir b. Ebî Sâlih Mûsâ Zengîdost el-Geylânî'dir. 

Tarikat ehli katında "imam-ı eimme", şeriat ehli katında da "mahbub-u sübhanî" ve muhyiddin lakablarıyla meşhur olmuşlardır.

470/1077 tarihinde Hazar denizinin güney batısındaki "Gîlân" eyalet merkezine bağlı Neyf köyünde doğdu. 

Geylanî için "Aşk ile doğdu, kemâl ile yaşadı ve kemâl-i aşk ile öldü" diyerek tarih düşürülmüştür ki, ebced hesabına göre "aşk" 470, "kemal" 91, "kemal-i aşk" ise 561'e tekabül etmektedir. Buna göre Geylânî 470'de doğmuş, 91 senelik bir ömürden sonra 561 tarihinde vefat etmiştir.

Nesebi, ana tarafından Hz.Hüseyin'e, baba tarafından Hz.Hasan'a ulaşmaktadır. 

Babası Ebû Salih Musâ'nın dindar bir kişi olduğu bilinmekte, ancak hakkında fazla bilgi bulunmamaktadır. Devrin tanınmış zâhid ve sufilerinden olan Ebû Abdullah es-Savmaî'nin kızı olan annesi Ümmü'l-Hayr Emetü'l-Cebbâr Fatıma'nın kadın velilerden olduğu kabul edilir.

Küçük yaşta babasını kaybeden Abdülkâdir, annesinin yanında ve dedesinin himayesinde büyüdü.

Tahsili
İlk tahsiline Gîlân'da başlayan ve daha küçük yaşlarda büyüklüğüne işaret eden keramet ve alametler gösteren Abdülkâdir, onsekiz yaşına gelince ilim tahsili için annesinden izin alarak bir kafileye katılıp Bağdat'a gitti. Geylânî'nin Bağdat'a ilim tahsili için gittiği tarih(488/1095) aynı zamanda Gazzali'nin Nizamiye Medresesi'ndeki görevini terkederek Bağdat'tan ayrıldığı tarihtir.

Orada devrin meşhur hadis, fıkıh ve edebiyat alimlerinden ilim tahsil etti ve kısa zamanda usul, fürû ve mezhebler konusunda geniş bilgi sahibi oldu. 

Kısa zaman içinde kazandığı üstün şöhreti, yıldırım hızıyla yayılmış ve her tarafı kuşatarak, ilmen zamanının önderi ve imamı olmuştu. Hanbelîlerin mezhebine bağlı olduğundan, "Hanbelîlerin tabi olduğu şeyh" denilebilecek bir seviyeye yükselmiş, kendisinden istifade eden pek çok alim ve fakih yetişmeye başlamıştır. Ancak o, Hanbelî mezhebinden olmasına rağmen Hanbelî ve şâfiî mezhebine göre fetva verir, verdiği fetvalarla fakihleri hayran bırakırdı.

Rivayete göre rüyasında; Ahmed b. Hanbel, Abdülkâdir Geylanî'den o sıralarda zayıf durumda bulunan Hanbelîliği canlandırmasını istemiş, O da Hanbelî mezhebine girerek bütün gücüyle bu mezhebi ihya etmeye çalışmış, bundan dolayı kendisine "Muhyiddin"(Dini ihya eden) ünvanı verilmiştir.

Bağdatta bir süre Ebû Hanife'nin türbedarlığını yaptığı da rivayetler arasında yer almaktadır.

Tasavvufa intisabı
Bağdat'da Hocası Ebû said Ali b. el-Mübarek el-Mahzumî' nin kendisine tahsis ettiği Babülerec'deki medresede tefsir, hadis, kıraat, fıkıh ve nahiv gibi ilimler okuttu ve vaaz vermeye başladı. Ancak bir süre sonra bütün bunları bırakarak halvete çekildi.

Bağdat mutasavvıflarıyla yakın dostluklar kurduğu bu yıllarda şeyh Ebû'l-Hayr Muhammed b. Müslim ed-Debbâs(ö.525/1131)'ın sohbetinde bulunmuş, ilk intisabını bu zata yapmıştı. Onun yanında gerçek mücahidlere yakışır bir süluk çıkaran Geylânî, rivayete göre bilahare bu zata damad olmuştur.

Debbâs'dan aldığı tarikat yolunu kadı Ebi Said el-Mübarek el-Mahrumî'nin yanında kemale erdirmiş ve ondan icazet almış, tarikat hırkasını da onun elinden giymiştir.

Geylanî Bağdat ve Kerh civarında yirmibeş seneye yakın inziva hayatı sürdürmüştü. Son halvette, tam kırk gün hiç bir şey yiyip içmediği gibi, her hangi bir kişi tarafından yedirilinceye kadar da yememeğe azmetmişti. 

Geylanî bu şekilde maddi ve manevi kemale erdikten sonra 520/1126 senesinde Bağdat'a dönerek yeni baştan vaaz ve nasihat toplantılarında aşk ve irfan erbabına hakikat ve marifet öğretmeye başladı.

İrşad Hususiyetleri
Sufi Yusuf Hemedanî'nin tavsiyesi üzerine tekrar cemaate vaaz vermeye başladığında ancak bir kaç kişiye hitab ediyordu. Fakat daha sonra cemaati giderek arttığı ve medrese dar gelmeye başladığı için vaaz meclisini Babülhalbe'deki bir camiye nakletti. Onun tesirli sözlerinden halk okadar memnun kalıyordu ki, burası da artık cemaati almaz olmuştu. Bu yüzden 528/1133 yılında bazı ilavelerle medrese genişletildi ve Abdülkâdir'in ismine nisbet edilerek öğretime yeniden açıldı. 

Cemaatin mütemadiyen çoğalması üzerine, açıktan vaaz etmek zorunda kaldı. Bu vaazları dinlemek için yetmişbin kişinin Bağdat'a geldiği ve arka safta bulunan dinleyicilerin ön saftakiler kadar sesini rahatlıkla işittikleri rivayet edilir. Sonraları orası da halkı almayınca yüksek bir tepenin üstüne büyük bir kürsü koydular ve oradan kendisini takibetmeye başladılar.

Vaazlarında cemaate kurtuluşu ve cenneti vadettiğini, bu konuda onlara teminat verecek kadar inançlı ve kesin konuştuğunu, hitabetinin son derece etkili olduğunu kaynaklar görüş birliği içinde zikrederler.

Karşılaştığı kimseleri hemen tesiri altına aldığı için "Bâzullah"(Allah'ın şahini) ve "el-Bâzu'l,eşheb"(avını kaçırmayan şahin) ünvanıyla da anılmıştır.

Tasarruf ve kerametlerinin ölümünden sonra da devam etttiğine inanıldığı için, müridlerinin darda kaldığı zaman söyledikleri "Medet yâ Abdülkâdir!" sözü tarikat geleneği halini almıştır.

Onun meclisinde, yaptığı kötülüklere tevbe eden, nadim olan yol kesiciler, katiller, fasıklar, itikadı bozuk ve sapık olanların yanısıra, çoğu kere orada müslüman olan Yahudi ve Hristiyanlara da raslanırdı. Rivayete göre onun vasıtasıyla beşbinden fazla Yahudi ve Hristiyan, yüzbinden fazla eşkiya tevbe etmiştir. 

Hülasa onun insanların ruhlarına, düşüncelerine hitab eden daveti bütün İslâm toplumunu etkilemiş, ölü düşünce ve ruhlar yeniden canlanarak, toplum içinde üstün bir ahlak ve fazilet hareketi başlamıştır.

Şemail ve Ahlakı
Abdülkâdir Geylânî orta boylu, geniş omuzlu, açık alınlı, ince bedenli, buğday benizli idi. Saçlarını omuzlarını örtecek kadar uzatırdı. Sesi gür ve heybetliydi. Çok şık giyinir, talebeleri dâhil kimseden bir şey kabul etmezdi. Küçük çocuklarla, kölelerle sohbet eder, fakirlerle oturup kalkardı. 

Geylânî, gözü yaşlı, aşırı derecede heybetli, dua ve niyazı kabul olunan, üstün ahlaklı, hoş ve güzel damarlı idi. Kitaplar, O'nun gavsiyyetine layık kerametleri ve irfan dolu beyanlarından dökülen ilahi hikmetlerle doludur. 

Medine-i Münevvere'de bulundukları zaman kırk gün huzur-u saadette ellerini göğsüne koyarak ayakta durdukları rivayet edilir. 

Cuma günleri camiye yahut tekkesine çıkar onun dışında evden dışarı çıkmazlardı. 

Yatsı abdesti ile sabah namazı kıldığı, abdesti bozulduğunda vakit geçirmeden yenileyip sonra aldığı abdestle iki rekât namaz kılardı. Daha sağlığından itibaren kendisinden bir çok keramet nakledilerek kişiliği tam manasıyla menkıbeleştirilmiş, gerçek kimliği ise önemini yitirmiş ve unutulmuştur.

Vefatı
Geylanî 561/1165 senesi Rebiülahir'in 8. cumartesi gecesi yatsı namazından sonra vefat etmiştir. Onun 562/1166 rebiülahirinin 9. cumartesi gecesi vuku bulduğunu nakledenler de vardır.

Hayatının son dakikalarında seslerini yükselterek üç defa, "Allah, Allah, Allah" diye zikredip, sonra zikr-i hafi ile meşgul iken, canını canana teslim eylemiştir.

Oğlu Abdurrezzak'a son vasiyetleri şu olmuştu:

"Ey oğul! Allah bize ve sana Müslümanlara yardım etmeyi, nasib etsin. Âmin. Sana Allah'tan korkmayı, O'na ibadet etmeyi, şeriatına bağlanmayı ve Allah'ın hududunu muhafaza etmeyi tavsiye ederim. Çünkü bizim yolumuz, kitab ve sünnete; gönlün selametine, elin cömertliğine; hayrı yaymağa; cefayı defetmeye; eziyete katlanmaya ve ihvanın hatalarını görmemeye dayanmaktadır."

Hindistan'da her yıl Rebiülahir'in 11. günü, bazen 17. günü ruhları için kuran okunur ve sadaka dağıtılır. Bu merasim Bağdat'ta 17 gün icra edilir.

Türbeleri Bağdat'ta Babü'd-Derc dedir. Mezarları üzerine türbe inşa olunmuştur. Bu türbe halen dünyanın çeşitli beldelerinden gelen müntesipleri ve muhibleri tarafından ziyaret edilen kutsal mekânlardan biridir.